Muziekavonden: hoe is 't zo gekomen?

Door Jan Uiterwijk

Dit stukje van Marijke Koeman in de “Gooi en Eemlander” vertelde van de maandelijkse avonden van het Muziekgilde. (Klik op het plaatje voor een vergroting). Muziekliefhebbers laten er hun favoriete muziek horen gevolgd door een geanimeerde wisseling van gedachten.
Dit gebeurt al vele  jaren.

Tijdens de luisteravond van 2 maart j.l. kwam de vraag: “Hoe is dit zo ontstaan ?” Daar wil ik even op ingaan. Historisch gezien ontstonden zulke avonden met het verschijnen van de langspeelplaat (LP) halverwege de vorige eeuw. De LP maakte het ononderbroken luisteren gedurende twintig minuten mogelijk en de LP gooide de toegang tot muziek wereldwijd open voor iedereen!

‘Klassieke’ luisteravonden
Ik heb dit beleefd in de vijftiger jaren wonend bij een tropische woestijn. Daar was geen cultureel vermaak. Wij bestelden onze LP’s in Noord Amerika, kochten de apparatuur en bouwden degelijke kasten voor de luidsprekers. Muziekliefhebbers verzamelden zich in de sociëteit. Sedert de vorige eeuw heeft menigeen nu allerlei dragers van muziek in huis.

“Ik weet er niets van”
In gesprekken horen we over klassiek wel de opmerking: “Soms vind ik het mooi maar ik weet er niets van”. Dit was voor het Gilde Gooi Noord de tip om “muziek” op te nemen in de  Gilde-projecten zoals fietsen, wandelen, samenspraak en senior-web. Zo kwamen muziekliefhebbers en belangstellenden bij elkaar en werd ook op muziekgebied het Gilde actief: sámen plezier in het doorgeven en uitwisselen van kennis en ervaring. Dat is een uitbreiding van de oorspronkelijke Gilde-opzet van persoonlijk advies één-op-éen.

“Klipsch” muziekluidsprekers
We begonnen omstreeks de eeuwwisseling in een studio in Loosdrecht waar we konden luisteren naar de prachtige, maar heel kostbare “Klipsch” muziekluidsprekers van Frits de Vries. Hij importeerde die voor Nederland uit Amerika. Die luidsprekers zijn in staat alles van muziek getrouw weer te geven. Het was verrassend te horen hoe mooi LP’s klinken door goede luidsprekers! Helaas was Frits toe aan de 65-jarige leeftijd en wij moesten een andere plaats zoeken.

Zelf verder bouwen…
Die vonden wij in de “Muziekerije”-kelder van Toon Heuwekemeijer, waar we enige jaren heel gezellig bij elkaar kwamen met onze eigen apparatuur en luidsprekers van Toon. Helaas kwam ook hieraan een eind doordat de zaak ophield te bestaan en de kelder werd toegevoegd aan de ernaast liggende keukenwinkel. Na veel zoeken kwamen we in het mooie houten kerkje bij “Quatre Bras”, maar daar was slechts aansluiting voor spraakluidsprekers. We vonden tenslotte de mooiste gelegenheid in “Sint Anna”. Henk Griffioen bouwde prachtige afspeelapparatuur en ik gaf mijn “Klipsch”-luidsprekers in bruikleen.

Zo is het gekomen !

We zullen meer muziekliefhebbers moeten bijeenbrengen: kenners van muziek maar vooral leergierige belangstellenden, om deze Gilde-avonden op ruimere schaal voort te zetten zodat we ook kunnen sparen voor Gilde-apparatuur en dito luidsprekers! Doet U mee ?

j.h.uiterwijk@kpnmail.nl

Advertisement

De piano en het mechaniek in vogelvlucht

Feitenoverzicht

1440 (ongeveer) Tractaat Arnout van Zwolle, beschrijving toetsinstrument met hamertjes.
1700 (ongeveer) Bartolomeo Christofori vindt de piano uit.

•               Invloed en navolgers in Italië, Spanje en Portugal
•               Eén instrument in Dresden
•               1711: Scipione Maffei schrijft artikel met tekening in tijdschrift.

1733 Gottfried Silbermann (1683-1753) eerste (beschreven) fortepiano.

•               J.S. Bach en zoon J.C. Bach maken kennis met Silbermann’s fortepiano’s
•               15 (!) exemplaren aan het hof van Frederik de Grote
•               Leerlingen van Silbermann actief in Duitsland en Oostenrijk, vanaf 1757 (7-jarige oorlog),
•               ook in Engeland.

1753 CPE Bach, ‘Versuch über die wahre Art das Klavier zu spielen’

• ‘Klassieke’ stijl in Wenen, Stein, Streicher, Schanz, Walter, Graf

1750 vanaf, rond, massaproductie Engelse tafelpiano’s
1770 rond, Frankrijk wordt actief. Sébastien Érard vanaf 1777, in 1790 410 piano’s, filiaal in Londen
1780 Broadwood.
1820 vanaf, rond, toepassing ijzer, ‘trekstaven’
1821 ‘Double Échappement’
1825 Patentaanvraag Alpheus Babcock, gietijzeren frame
1826 Johann Heinrich Pape: Vilten hamerkoppen
1838 Liszt, virtuoos, orkestraal pianospel en compositie
1840 Vanaf, Chickering actief met vleugels, virtuozen in VS
1858 Kruissnarige Steinway
1867 Steinway op wereldtentoonstelling Parijs. Begin van dominante wereldpositie.

Een overzicht van de ontwikkeling van de piano: klik op het plaatje voor een grotere afbeelding.

De cembaal of cimbalom, een simpele manier van snaren tot klank brengen…

De clavichord en het mechaniek

Fortepianos van Christofori

Fortepiano Antunes en een piano uit de tijd van Haydn (Joh. Jac. Seijdel, 1799)

Het Prellmechaniek en het Zungenprellmechaniek

Engels mechaniek en Beethovens’ Broadwood piano

Een Weense piano en een Erard

De Bechstein van Hans Quant uit 1860 en een Chickering uit 1865

Het moderne pianomechaniek

Alles over de Duduk…

Tijdens de muziekavond van 25 september 2009 werd stilgestaan bij muziek uit Rusland. Opvallend was de weemoedige inslag en de constatering dat veel Russische componisten eigenlijk geen Russen waren, maar bewoners van wat nu de satellietstaten zijn: de zuidelijke staten waardoor de wereldberoemde Zijderoute liep. Daar werd (en wordt) de duduk bespeeld. Een instrument dat zeer herkenbaar is. Hier het antwoord op de vraag: wat is de duduk – en hoe klinkt-ie? (weemoediger geluid bestaat er niet…)

De Armeense duduk is een dubbelriet aerofoon (blaasinstrument) met een cilindrische boring, gemaakt uit Armeens abrikozenhout, en een groot dubbelriet, wat ghamish genoemd wordt. Het bereik van het instrument is slechts een octaaf en een kleine terts, en de meest voorkomende stemming is A (bereik: F# G# A B C# D E F# G# A).

De houten body is ongeveer 36 centimeter lang, en met het riet erbij ongeveer 44 cm. Duduks worden ook gemaakt in de toonsoorten: tenor in G, Ab, Bb, B, hoge C, D, E en F. Bas-duduks met kleppen worden gemaakt in de toonsoorten A en B. Er worden ook tenor A duduks met kleppen gemaakt. Vergelijkbaar met westerse dubbel-en enkelrieten worden er verschillende soorten rieten gemaakt (zacht en hard). Veel duduk spelers prefereren hardere rieten. Het timbre van de duduk wordt wel eens vergeleken met dat van een menselijke stem, mede door de manier waarop het dubbelriet resoneert wanneer er vibrato gespeeld wordt, wat vooral in de hogere noten het geval is. In het laag klinkt de duduk meer als een klarinet.

De duduk wordt traditioneel begeleid door een tweede duduk die een bourdon (dam) speelt. Deze duduk heet de damkash. Soms is er een tweede damkash, wat dan meestal een bas-duduk is. Vrolijke volksmelodieën (gebruik makende van Arabische maqams, modi) begeleid door de dhol trommel, maar ook klagende, droevige melodieën en polyfonie (soms zelfs in een kwintet van duduks) behoren tot het duduk repertoire. De duduk heeft in modern Armenië een belangrijke functie. Het instrument wordt gebruikt bij bruiloften en feesten, en door componisten als Aram Chatsjatoerjan en Komitas Vardapet zijn bekende werken voor duduk geschreven.

Geschiedenis
Etnomusicologen denken dat de duduk bij de oudste dubbelrieten ter wereld hoort. In de oudheid zou het instrument van beenderen zijn gemaakt, en later helemaal uit één stuk riet. Het nadeel hiervan was dat als de ghamish beschadigd raakte, het hele instrument vervangen moest worden. Uiteindelijk werd het instrument van abrikozenhout gemaakt, zodat de ghamish vervangen kon worden, en het instrument een dieper timbre kreeg.

In het Nabije en Midden-Oosten bestaan er vergelijkbare instrumenten zoals de Turkse mey, de Iraanse en Irakese balaman, de balaban in Azerbaijan, de duduki in Georgië, de Russische dudka, de Koerdische karnara en de Bulgaarse daduk, waarvan de laatste geen dubbelriet is naar een blokfluit waarvan de naam afgeleid lijkt te zijn van het Armeense instrument. Deze instrumenten zijn bijna allemaal gemaakt van hout van andere fruit-en notenbomen, en klinken over het algemeen meer nasaal en minder resonant, in timbre meer vergelijkbaar met volksklarinetten als de Egyptische mijwiz of de Turkse sipsi. In Armenië is de kunst van het duduk maken over de eeuwen geperfectioniseerd. Abrikozenhout wordt bijvoorbeeld eerst jaren lang weggelegd, om de resonantie te verbeteren, en het maken van rieten is ook een zeer zorgvuldig proces geworden.

De duduk werd ook meegenomen over de zijderoute, en werd in China de guanzi of bili (gebruikt in volksmuziek), de Koreaanse piri (gebruikt in volks-en hofmuziek) en de Japanse hichiriki (gebruikt in gagaku hofmuziek.

De duduk staat sinds 2005 vermeld op de Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid van UNESCO.

(Tekst uit Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Duduk)

Afscheid van Emy

Zaterdag 14 maart verscheen de volgende, droevige tekst op het blog van de kinderen van Gilde-lid Emy Moonen. "Afgelopen nacht is mamma rustig en vredig heengegaan. Hoewel wijnatuurlijk heel verdrietig zijn, zijn we ook dankbaar dat hetuiteindelijk toch sneller dan verwacht heeft mogen gaan.

De laatstedagen werd haar falende lichaam steeds meer een gevangenis voor haarnog altijd sterke en heldere geest, dus voor haar ervaren we haaroverlijden toch als een bevrijding. We willen via deze weg nogmaalsiedereen hartelijk danken die ons heeft geholpen om haar laatstemaanden zo mooi mogelijk te maken. Ze heeft intens genoten van allebezoek en gelukkig heeft ze ook iedereen nog heel bewust kunnenmeemaken."

Namens de vrienden van het Gilde schreef GJ op het blog: "Toen Gilde Hilversum besloot mee te doen aan"Samenspraak" – Nederlandse taalhulp aan allochtonen – was Emy daar omte helpen dat project goed in gang te zetten. Maar toen er ook nogmensen waren voor wie specifieke en afwijkende taalhulp nodig was,hielp Emy. En toen we een muziekclub begonnen, was Emy altijd in hetpubliek. "Launching customers" heten die trouwe eerstelingen. Ze maken jeproject mogelijk. Gilde Hiversum zal altijd met dankbaarheid blijvendenken aan een heel goede en hulpvaardige vriendin."

We zullen haar missen en wensen familie en vrienden veel sterkte toe.

De afscheidsplechtigheid heeft plaats op donderdag 19 maart, om 16.30 in crematorium Den en Rust, Frans Halslaan 27, Bilthoven.

Hoe is 't met Emy?

Misschien heeft u zich de afgelopen dagen ook de vraag gesteld: hoe zou ‘t gaan met Emy Moonen, ons Muziekgilde-lid?
Tijdens onze laatste bijeenkomst, eind november, tekenden we allemaal een kaart, om haar te laten weten dat ze in onze gedachten was en dat we met haar meeleefden.
Inmiddels hebben de kinderen van Emy een eigen weblog (of in dit geval blogspot: van een ander ‘merk’ dus) geopend, zodat we ook daadwerkelijk kunnen meeleven en vaker iets van ons kunnen laten horen. Dit is het adres: http://hoeishetmetemy.blogspot.com/
Met dank aan Frieda Reiziger voor de informatie!

Muziek uit de First Night

Tijdens de muziekavond van 26 september luisterden we ondermeer naar Cruys Voorbergh die het (tweede) verhaal vertelde van Piccolo en Saxo, een avonturenverhaal van twee kleintjes die op zoek gaan naar hun familie-orkestleden: muziek André Popp.

Een heerlijke CD voor wie de kleinkinderen iets wil vertellen over hoe leuk muziek is. De CD is te bestellen voor € 14,99 (excl. verzendkosten) bij Bol op deze pagina. Maak een ‘account’ aan (oftewel schrijf je in) en bestel. Bol biedt als betalingskeuze de mogelijkheid een acceptgiro mee te sturen. Dat is dus handig voor wie geen creditcard heeft…
Er blijkt overigens voor € 22,99 ook een DVD te zijn wat het vermoeden uit de jeugdherinnering bevestigt dat Piccolo en Saxo een tekenfilm was. De DVD is hier te vinden.

Dan die andere ‘ontdekking’: de Limburger Gé Reinders. Op zijn CD ‘Blaos mich nao hoes’ zingt hij liederen met de 15 beste Limburgse blaosorkesten: we hoorden er twee van. ‘Blaos mich nao hoes’ is hier te bestellen.

De beste Mattheus ooit?

Op de laatste avond van het Muziekgilde voor de zomervakantie kwam tijdens de pauze een bijzondere uitvoering van de Mattheus Passion van Bach ter sprake. Enkele bezoekers hadden op Goede Vrijdag, 21 maart, een herhaling van die uitvoering gezien op TV. Van wie was die uitvoering, en is-ie op DVD of video beschikbaar?

Na enig speurwerk zijn we er achter! Op de NCRV website is deze tekst nog terug te vinden: "In deze BBC-productie uit 1994, onder regie van de Britse drama-regisseur Jonathan Miller, zitten de solisten, het koor en het orkest in een cirkel. De uitvoerenden treden naar voren tijdens de uitvoering.  De zesentwintig jonge muzikanten van het orkest spelen op historische instrumenten en worden bijgestaan door twee koren van twaalf zangers en zangeressen. Dirigent is deze Mattheus Passion is Paul Goodwin, professor aan het Royal College of Music. Solisten zijn onder ander Rufus Muller (Evangelist), Richard Jackson (Jesus), sopraan Nancy Argenta en counter-tenor Jonathan Peter Kelly."
Een video of DVD is er, zo blijkt uit de speurtocht op internet, nooit van gemaakt en dus ook niet in de handel (al blijkt uit tal van reacties dat er wel een markt voor is… Maar ja, daar dacht men in 1994 nog niet aan, vermoedelijk). Wel is er een CD gemaakt, maar volgens Amazon is deze niet meer in de handel. Vreemd genoeg lijkt het erop dat de CD nog wel verkrijgbaar is bij Calarecords (highlights) of compleet (beetje duurder). Een kwestie van gewoon proberen, dus.
En voor wie op Marktplaats of soortgelijke op zoek wil naar iemand die er misschien een opname van heeft gemaakt, kunnen de bovenstaande gegevens misschien handig zijn…

Africa today…

Er wordt tegenwoordig hele mooie muziek gemaakt in Afrika. En daar weten we veel te weinig van, zo ontdekten we tijdens de muziekavond op 25 april, over volksmuziek. Ofschoon de muziek die we beluisterden misschien niet als typisch ‘volks’ te bestempelen was, sprak de muzikaliteit dusdanig aan dat het smaakte naar meer.

Maar wat moeten we dan gaan zoeken, wie, waar? Hier volgen wat namen van huidige succesvolle artiesten: Habib Koite, Mali – Angelique Kidjo, Benin – Youssou N’Dour, Senegal – Salif Keita, Mali – Mori Kanté, Mali – Femi Kuti, Nigeria (zoon) en/of Fela Kuti, Nigeria (vader) – Khadja Nin, Burundi – Miriam Makeba, Zuid Afrika, nog altijd actief. Een tip: Bassekou Kouyate & Ngoni Ba’s ‘Segu Blue’ won de BBC Award for World Music Album 2007.
Kopieer de namen en plak ze in de zoekbalk bij www.bol.com of www.amazon.com en er verschijnen tal van albums in beeld. Soms zijn er ook fragmenten te beluisteren.

Op de Nederlandse site www.africaserver.nl staan hier allerlei links naar websites met nieuws over muziek uit Afrika.

Wat doe ik met al die ouwe LP's?

Reclame maken is niet het doel van dit weblog. Maar… Het Japanse electronica concern Sony heeft een nieuwe markt ontdekt met een apparaat dat het zelf twee decennia geleden ‘overleden’ verklaarde. In Japan is het al op de markt en nu ook in de Verenigde Staten: een nieuwe platenspeler!
Het apparaat is uitgerust met een USB-uitgang en software waardoor na aansluiting op de computer de oude LP in mp3 formaat op de harde schijf kan worden opgeslagen. Duur wordt-ie niet: onder de 150 euro. Sony mikt vermoedelijk op platenbezitters die niet meer beschikken over een ouderwetse draaitafel of die de tot nu toe gebruikelijke manier van overschrijven, via de line out van de versterker naar de line in van de PC, te ingewikkeld vinden. Wanneer de USB turntable in Europa op de markt komt, is nog niet bekend.

Nieuwsgierig? Zie hier het persbericht van Sony in de VS. En hier een recensie uit Engeland.

De mooiste Kerst CD ooit…

Tijdens de laatste muziekavond van het Gilde in 2007 luisterden we, hoe kan ‘t ook anders, naar kerstmuziek. Grote waardering was er voor de CD van de Zweedse mezzosopraan Anne Sophie von Otter, Home for Christmas. Geen groot orkest, geen klassieke voor de hand liggende nummers, maar een kleine groep begeleiders van moderne huize. Een aanrader voor de volgende kerst.
Tip: bestel de CD online, via een internetwinkel zoals Bol.com, want in de winkel ligt nu geen Kerst CD meer…